ایلام در فاصله ۷۱۰ کیلومتری تهران واقع شده است. شهر ایلام در میان حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی استقرار یافته و آب و هوای معتدل کوهستانی دارد. بهار آن نیز جلوه‌ای زیبا و دلپذیر دارد.
حسین قلی خان که ظاهرا قدرتمندترین والی پشتکوه بود، در محل فعلی شهر ایلام، خانه‌های اعیانی، اردوگاه و عمارت را بنا کرد که عملا به مرکز تابستانی والیان پشتکوه تبدیل گردید. سال‌ها این محل به‌نام حسین آباد والی معروف بود تا در زمان پهلوی اول در خرداد ماه ۱۳۲۵ شمسی و با توجه به سابقه تاریخی و تصویب فرهنگستان ایران «ایلام« نامیده شد.
آسیاب‌های آبی قدیمی
در محدوده استان ایلام، بقایای ده ها آسیاب قدیمی مشهود است که تعدادی از آنها در حال‌حاضر نیز مورد بهره برداری قرار می گیرند. اهم این آسیاب‌های قدیمی و تاریخی عبارتند از: آسیاب‌های قبا، کاظم بگه تنوره خان، کلای، چگاوزنه، یوسف، قبادبگ، باوی گمار، گریان، خندان و آسیاب نادریژ در مناطق ایلام و بانقلان، آسیاب‌های موسی، حلاج آباد، چم‌آب در منطقه چم آب و آسیاب‌های دیزله، چم‌سارد، رحمان، چم‌بور، ملکشاهی، میراختیار، بولی ها، کوله، سرنی، میمه، گلان، شیخ مکان و سراب کلان در مناطق چوار و صالح‌آباد، دره شهر، شیروان و چرداول.
سنگ نوشته آشوری (گلگل)
سنگ نوشته گلگل ملکشاهی در کنار روستای گلگل در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر ایلام بر دیواره کوهی حک شده است. این سنگ‌‌نبشته به دوران آشور بانیپال مربوط است و حدود ۳ هزار سال قدمت تاریخی دارد. بر روی سنگ نوشته، نقش پیکره یک سرباز آشوری با کلاه خود، ماه وستاره در بالای سر آن در حالیکه پیکانی در دست دارد، مشاهده می شود. در قسمت تحتانی این سنگ نوشته‌چند جمله با خطوط میخی حک گردیده است.
سم دُل دُل در تنگ گراب (نزدیکی شهر ایلام) تلی از قلوه سنگ‌ها به حالت نعل اسبی به صورت چینه‌ایخشک روی هم انباشته‌اند و در کف محوطه داخلی آن تخته‌ای از سنگ روی زمینی قرار گرفته که قسمت بالای آن کاملا نمایان است. آثار سم اسبی بر روی سنگ نقش بسته و بومیان محل معتقدند که این اثر، نظرگاه سنگی و جای سم اسب یکی از امامان شیعه است که از محل عبور کرده است.گورستان چنار این گورستان باستانی در ناحیه چنارباش ایلام واقع شده و به هزار سال قبل از میلاد تعلق‌دارد. در این ناحیه، تعدادی گور کشف گردیده که بنا به رسم آن زمان، مردگان آن درون خمره‌های کوچک و بزرگ‌دفن شده بوده‌اند و لوازم و اشیا مرده نیز در کنار او در داخل خمره قرار داشته‌است.تپه ورکبود تپه ورکبود در نزدیک رود کشکان و در حدود ۲۰ کیلومتری شمال غربی ایلام قرار دارد. باستان شناسان در گودال قائمی که در این تپه حفر کرده‌اند، به تعداد زیادی گور دست یافته‌اند که تعدادی از آن‌هابا قلوه سنگ‌های نامنظم پوشیده شده بود و قلوه سنگ‌های بزرگی هم در جوانب گورها، برای استواری سقف‌گورها، چیده شده بود. اشیاء فلزی به دست آمده از این تپه، از جنس مفرغ و آهن می باشند. تالاب سیاب دریوشاین تالاب در جنوب غربی بخش ملکشاهی واقع شده است. مساحت آن در حدود چهار (4) هکتار وارتفاع آن 2740 متر از سطح دریا های آزاد می باشد. حداقل درجه حرارت در این تالاب 14 درجه سانتی گراد و متوسط بارندگی سالیانه آن بیش از 600 میلی‌متر است. تالاب فوق الذکر دارای آب دایمی و شکل آن دایره ای می باشد. به دلیل قرار گیری در ناحیه کوهستانی جزو منطقه سردسیری و ییلاقی استان محسوب می شود.آبشار گچانآبشار گچان در 15 کیلو متری شمال شهر ایلام و در میان تنگ که خود یکی از تفرجگاه های ایلام است قرار دارد. در این منطقه که کوه های زیبا و معظم مانشت و قلارنگ به همراه گچان گویی به هم رسیده اند منظره بسیار زیبایی را ایجاد کرده است. به گونه ای که در فصول بهار، تابستان و پاییز و حتی زمستان بعلت دسترسی تقریبا راحت آن پذیرای خیل عظیم دوستداران طبیعت است.
تالاب زمزمتالاب زمزم در 74 کیلومتری شرق شهر ایلام واقع گردیده است. مساحت آن در حدود یک هکتار و ارتفاع آن ازسطح دریاهای آزاد 675 متر است. آب آن به صورت چشمه و دارای آب دایمی است. پوشش گیاهی اطراف آن چشم انداز زیبایی را بوجود آورده و زیستگاه بسیار مناسبی برای حیات وحش فراهم نموده است.
سرخ خانیکوه سرخ خانی درناحیه چرداول و در فاصله 33 کیلومتری شمال شرقی ایلام واقع شده است.سرکبکوه سرکب در ناحیه میشخاص و در فاصله 8 کیلومتری جنوب شرقی ایلام واقع شده است. ارتفاع کوه سرکب 2120 متراست و جزو رشته کبیرکوه از کوهستان زاگرس بشمار می رود و رودخانه آب آفتاب از این کوهستان سرچشمه می گیرد.گورستان کان گنبد گورستان کان گنبد در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی ایلام در دامنه یکی از پشته‌های کوه‌شاه نخجیر از رشته‌های فرعی کبیرکوه واقع شده است. گورها عمدتا در بالا و دامنه آن مشاهده می شود. تالاب چکردر غرب شهرستان ایلام و در منطقه بولی و در ناحیه چکر تالاب زیبای چکر قرار دارد. مساحت آن در حدود 3 هکتار و ارتفاع آن 600 متر است. عمق آن در حدود 2.5 متر است. این تالاب در منطقه گرمسیری قرار دارد ولی آب آن دایمی است. عمق آن بستگی به میزان بارش در طول سال دارد. شهرهای استان تهران- دیدنی های استان تهران - آب آن نزولات جوی و چند چشمه جوشان می باشد .متوسط دمای آن 24 درجه سانتی گراد است. نیزارهای اطراف آن به همراه طبیعت بکر زیبای اطراف آن واقعا دلنشین است.
کبیرکوهکبیرکوه به مجموعه کوه های بلندی است که خود قسمتی از رشته کوه بزرگ زاگرس است گفته می شود. این رشته از دیوارهای جنوبی دره رودخانه آب آفتاب و کنجان چم شهرستان مهران شروع شده و رو به رودخانه کرخه در دهستان الوار گرمسیری از شهرستان خرم آباد لرستان ادامه می یابد. دامنه های شمال و شمال شرقی آن به دره های رودخانه سیمره، کرخه و دامنه های جنوب و جنوب غربی آن به مرز ایران و عراق منتهی می شود. دره کنجان چم تا دره رودخانه کرخه 175 کیلومتر و عرض آن در حد فاصل رودخانه سیمره یا کرخه تا مرز ایران و عراق بین 45 تا 80 کیلومتر است. این کوهستان پهنه ای به وسعت 9500 کیلومتر مربع را زیر پوشش قرارداده است. این رشته کوه از شاخه های بسیاری تشکیل یافته که به سمت غرب و جنوب غربی از ارتفاع آن ها کاسته می شود و بلند ترین آنها که خط الرأس رشته مزبور را تشکیل می دهند در بخش شرقی آن واقع شده اند. بلندترین این کوه ها، قله ای به نام کبیرکوه است که 2790 متر ارتفاع دارد و در 18 کیلومتری شرق روستای ارکواز واقع شده است. از این رشته که کوهستان وسیعی را تشکیل داده است رودخانه های فراوانی سرچشمه می گیرند. و اکثرا به خاک عراق وارد می شود و تعداد دیگری ازرودخانه ها نیز به رودخانه سیمره و کرخه می پیوندند.برای صعود به بلندترین قله این کوه می توان از راه اتومبیل رو ایلام به دره شهر و از طریق روستای بهرام خانی و راه کولم به روستای گوران و پس از طی گردنه پینه به خط الرأس رشته مزبور دست یافت به طول 12.5 کیلومتر طی کرد تا به قله رسید.
تهیه و تنظیم : جناب آقای انصافی
