سفربه اين شهرستان و زيات حرم مطهر حضرت عبدالعظيم حسني(ع) و فيض بردن از محضر او و ديدن ديدني‌هاي اين شهر كهن ايران زمين در نوروز خالي از لطف نخواهد بود.
پيشينه تاريخي ري
حدود 3000 سال قبل از ميلاد سلوكوس، نام «اورويوس» را بر ري نهاد. در زمان اشكانيان اين نام به «ارساكيا» و «ارشكيه» تغيير يافت و در زمان حكومت ساسانيان به «ري» تبديل شد. ري يكي از نقاط باستاني ايران است. آثاري كه از ري به دست آمده به هزاره چهارم پيش از ميلاد مي‌رسد و از نظر قدمت به دو بخش تقسيم مي‌شود:
الف ـ ري باستاني كه در جنوب چشمه علي، ميان بارويي بزرگ كه در روزگاران پيش از اسلام (4000قبل از ميلاد) ساخته شده بود، قرار داشت و به ري برين يا ري عليا معروف بود.
ب ـ ري سده‌هاي واپسين كه در جنوب خاوري بخش نخستين يا ري عليا در جنوب كوه بي‌بي شهربانو(س) واقع شده بود و به ري زيرين يا ري سفلي معروف بود.
* ري پيش از اسلام
ري در دوران پيش از اسلام مرکز بزرگ ديني زرتشتيان بوده و به وسيله مديران موبد نوعي حکومت ديني نظير واتيکان در آن وجود داشت و به‌طور کلي ري در دوران مادها و هخامنشيان و حتي قبل از آن نيز شهري مقدس به شمار مي‌آمد. قرار گرفتن ري در مسير جاده ابريشم که از آنجا به همدان مي‌رفت، علاوه بر جنبه مذهبي به ري اهميت بازرگاني نيز مي‌داد. لذا مردم ري عموماً بازرگان و تاجرپيشه بودند.
اقوام آريايي مهاجر با ورود به ايران، در دشت‌ها، جلگه‌ها و ديگر مكان‌هاي خوش آب و هوا اقامت گزيدند. اين قوم هنگامي كه به دشت ري رسيدند، شهر ري را براي قلعه‌سازي انتخاب كردند و ميداني بزرگ در آن بنا نهادند. سپس براي نگهباني و حفاظت از آن مكان آتش مقدس را در ميان ميدان بر افروختند. شهر ري به تدريج توسعه و گسترش يافت. شمال شهر ري به علت داشتن هواي بهتر، محل اسكان ملوک، شاهزادگان، امرا و اشراف بوده است. در آن روزگار به خاطر حفاظت از شمال شهر بارو و حصار عظيمي در پيرامون شمال شهر ساخته و در جنوب نيز خندقي ژرف حفر شد. مردم اين شهر در سال 617 هجري قمري، در تاخت و تاز مغولان قتل‌عام شدند. هنوز آثار حمله ددمنشانه مغولان از بين نرفته بود كه ري بار ديگر در سال 786 هجري قمري به دست سپاهيان تيمور به ويرانه‌اي بدل شد و از آن پس، ديگر روي آبادي به خود نديد. ويرانه‌هاي ري قديم هنوز نزديک شهر كنوني ري باقي است. شهر ري از قديم مركز و كانون علم و ادب بوده و لذا در زمان‌هاي مختلف شخصيت‌هاي علمي و دانشمندان بزرگي چون ابوالفتح رازي و محمد زكرياي رازي فيلسوف و پزشک نامي (كاشف الكل) از آن برخاستهاند. ري در لغت به معناي شهر سلطنتي است. ساکن و اهل ري را رازي مي‌نامند. ري در دوره‌اي پايتخت ايران بوده است. اين شهر در طول تاريخ به نام‌هاي مختلفي خوانده مي‌شد. راگا، رغه، ارشکيه، رام اردشير، ام‌البلاد، ري شهر، شيخ‌البلاد و محمديه از نام‌هايي بودند که ري در هر دوره به مناسبتي با يکي از اين نام‌ها خوانده مي‌شد. بنابرآنچه که در اوستا آمده ري سيزدهمين شهري است که در جهان ساخته شده است.
* مشخصات جغرافيايي
شهرستان ري از شمال به تهران، از شرق به شهرستان ورامين، از جنوب به استان قم و از غرب به شهرستان‌هاي كرج و ساوه محدود مي‌شود. شهر ري مركز شهرستان ري در 1062 متر از سطح دريا واقع است. مهمترين رودخانه‌هايي كه در محدوده شهرستان ري جريان دارند؛ رودخانه‌هاي كرج، جاجرود، شور و سرخه‌حصار هستند. به‌طور كلي شهرستان ري در ناحيه دشتي استان تهران واقع شده و تنها كوه بي‌بي شهربانو(س) در شمال شرق و كوه آزاد در 21 كيلومتري جنوب غرب آن قرار گرفته است. شهرري در مسير راه آهن تهران ـ مشهد و تهران ـ بندر تركمن و در 15 كيلومتري ايستگاه راه آهن تهران قرار دارد. ساير مسيرهاي دسترسي به اين منطقه عبارتند از: راهي به سوي جنوب باختري كه از كنار درياچه قم مي‌گذرد و 125 كيلومتر از شهر ري تا قم فاصله دارد. راهي به سوي جنوب خاوري از طريق بزرگراهي به درازاي 40 كيلومتر به شهر ورامين مي‌پيوندد. بزرگراه تهران ـ قم . كمربندي كه بزرگراهش مهم است و جاده قديم كرج و بزرگراه در چهار كيلومتري تهران ـ كرج واقع است. راه‌هاي روستايي كه به شهر منتهي مي‌شوند.
شهرستان ري از نظر كشاورزي بسيار فعال و غني است. كارخانه‌هاي صنعتي و توليدي زيادي نيز در اين منطقه مستقر شده که نيروهاي قابل توجهي را به خود جذب کرده است. جاذبه‌هاي تاريخي شهرستان ري بر جاذبه‌هاي طبيعي منطقه غلبه دارد و اين به سبب تاريخ کهن اين منطقه است. قدمت طولاني و سابقه کهن ري سبب شده که آثار تاريخي بسيار قديمي مانند باروي ري برين (که مربوط به سده‌هاي پيش از ميلاد است) در اين شهر وجود داشته باشد. آستانه مقدس حضرت عبدالعظيم(ع) نيز که مهمترين اثر تاريخي و مذهبي استان تهران به شمار مي‌آيد، در اين منطقه واقع است. آتشگاه‌هاي قديمي، تپه‌هاي باستاني، قلعه‌هاي قديمي و ديگر مناطق تاريخي از مهمترين ديدني‌هاي شهرستان ري به شمار مي‌آيند که از قدمت تاريخي و اهميت فراوان برخوردارند. بازرگاني، صنعتگري، كشاورزي و دامداري از مشاغل اصلي اهالي شهرستان ري به شمار مي رود.
* مکان‌هاي ديدني و تاريخي
ري تنها منطقه باستاني استان تهران است که داراي آثار تاريخي و مکان‌هاي ديدني زيادي است. اين منطقه قطب توسعه توريسم مذهبي استان تهران نيز به شمار مي آيد.
آستانه حضرت عبدالعظيم(ع): آستانه حضرت عبدالعظيم حسني(ع) يكي از زيارتگاههاي بزرگ شيعيان جهان در شهرري واقع است. حضرت عبدالعظيم از فرزندان امام‌حسن مجتبي(ع) است كه در قرن سوم هجري شهيد شد. بقعه‌هاي امامزاده حمزه(ع)، برادر امام رضا(ع) و امامزاده طاهر(ع) از فرزندان امام‌سجاد(ع)، مقبره‌هاي برخي از شاهان قاجار و شماري از علما نيز در همين مجموعه قراردارد. قدمت اين بنا به سال 848 هجري قمري مي‌رسد.
گنبد بي‌بي شهربانو(س): اين گنبد مينايي كه به روايتي، محل آرامگاه مادر حضرت سجاد(ع) و دختر يزدگرد سوم ساساني است، در دامنه جنوبي كوه ري معروف به كوه بي‌بي شهربانو واقع است. محوطه اين گنبد 33متر طول و 22 متر عرض دارد كه با ديوار سنگي محصور شده است. گنبد بقعه از آثار دوره ديلميان است.
آثار تاريخي پيش از اسلام درري شامل: تپه ميل ـ آتشکده بهرام، چشمه علي، باروي ري ودژ رشکان آثار تاريخي پس از اسلام: بازار ري، کاروانسراي شاه‌عباسي (شهر ري)، برج طغرل، قلعه طبرک، استودان گبرها، برج نقاره‌خانه، زندان‌هارون، گنبد امير اينانج، کاروانسراي کنارگرد و قلعه گبري
* اماکن مذهبي
شهرري بيش از آنکه به دليل آثار تاريخي و باستاني مشهور باشد، به عنوان يک شهر مذهبي شناخته مي‌شود. آرامگاه‌هاي متعددي از منسوبان به امامان شيعيان در شهر ري وجود دارد كه بجز آرامگاه حضرت عبدالعظيم(ع) مهمترين آرامگاه‌هاي شهر ري عبارتند از: آرامگاه ابن بابويه، آرامگاه امامزاده ابراهيم(ع)، آرامگاه امامزاده حمزه(ع)، آرامگاه امامزاده ابوالحسن(ع)، آرامگاه امامزاده ابوالقاسم(ع)، آرامگاه امامزاده اسماعيل(ع)، آرامگاه امامزاده ايوب و يوشع(ع)، آرامگاه امامزاده حسين(ع)، آرامگاه امامزاده رقيه(س)، آرامگاه امامزاده سه برادران، آرامگاه امامزاده شاهزاده ابراهيم و شاهزاده اسحق(ع)، آرامگاه امامزاده شاهزاده حسين(ع)، آرامگاه بي‌بي‌زبيده(س)، آرامگاه جوانمرد قصاب و آرامگاه سه دختران.
* بازارها
بازار باب الجبل، باب سين، باب هشام، بليان، چهارسوق يا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که اين بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده‌است. بازار ساربانان، بازار نرمه يا رسته نرمه، که منسوب به ديه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گويا بيشتر مکشوف و بدون سقف بوده‌است.
* دروازه‌ها
دروازه آهنين، باطان، که از آنجا به سوي عراق و بغداد مي‌رفتند. دروازه بليّان که اين حدود جوانمرد قصاب فعلي واقع بوده و از آنجا به قزوين مي‌رفتند، دروازه جاروب بندان، باب الحراب دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان يا رشکان، در زامهران باب سين يا باب الصّين، باب الصبرين، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکين که از آنجا به طبرستان مي‌رفتند، باب المدينه يا در شهرستان، در دروازه هشام که از آنجا به قومس (سمنان) و خراسان مي‌رفتند.
* گورستان‌ها
به دليل قدمت ري گورستان‌هاي قديمي در شهر ري قرار دارد که مدفن بسياري از مشاهير تاريخي و مذهبي ايران است. گورستان ابن بابويه، گورستان امامزاده عبدالله(ع)، گورستان آرامگاه حضرت عبدالعظيم(ع)، گورستان بهشت زهرا(س) از اين جمله هستند.
* مشاهير شهرري
محمدبن زکرياي رازي، شيخ صدوق، شيخ ابوالفتح رازي، صوفي رازي، شيخ کليني، شمس قيس رازي، بندار رازي، ابوحاتم رازي، بديع الزمان فروزانفر، خجندي رازي از مشاهير علمي، فرهنگي، حماسي و ادبي شهرري هستند.
* صنايع و معادن
كارخانه‌هاي صنعتي و توليدي مستقر در شهرستان ري نيروهاي زيادي به خود جذب كرده و شامل گونه‌هاي زير مي‌شود: پالايشگاه بزرگ تهران، فرآورده‌هاي نفتي، چيتسازي، ريسندگي، بافندگي، توري‌سازي، خودرو و کاميون‌سازي، سيمان، صنايع غذايي، ابزارسازي، آجرپزي و شيشه‌سازي، مصنوعات نخي، پشمي، چرمي و سنگ‌هاي معدني از جمله ديگر صنايع اين شهرستان است. معادن فعال شهرستان ري عبارتند از: منگنز محمد‌آباد، سولفات دو سود فشافويه، كوارتزيت غني‌آباد، سنگ آهک لپه زنگ، سنگ آهک دولت‌آباد، سنگ آهک صفائيه و چاه حمزه و سنگ آهک بي‌بي شهربانو(س).
* کشاورزي و دامداري
شهرستان ري از نظر كشاورزي بسيار فعال است و 50 درصد کشاورزي آن به روش صنعتي و بازمانده آن به روش نيمه صنعتي و سنتي انجام مي‌گيرد. فرآورده‌هاي كشاورزي شامل: گندم، نباتات علوفه‌اي، پنبه، چغندر قند، ذرت و تربار است. از لحاظ باغداري، 2000 هكتار از زمين‌هاي شهرستان ري را تاكستان پوشانده و 2000 هكتار آن شامل سيب، گوجه، آلو، زردآلو و گلابي است. جهت آبياري زمين‌هاي زير كشت و باغ‌ها از چاه‌هاي ژرف و نيمه ژرف و قنات‌ها استفاده مي‌شود. دامداري و دام‌پروري در اين شهرستان بسيار گسترده و فعال بوده و شامل: گاوداري، گوسفندداري و مرغ‌داري‌هاي صنعتي است.
* ناهمواري‌ها
شهرستان ري در دشت واقع شده و کوه‌هاي آن ارتفاع زيادي ندارند. اين کوه‌ها عبارتند از:
کوه بي‌بي شهربانو(س): اين کوه در شرق شهر ري و متصل به آن است و ارتفاعش از سطح دريا 1535 متر است.
کوه آراد: اين کوه در مرکز شهرستان ري حد فاصل بخش‌هاي کهريزک و فشافويه قرار گرفته است و ارتفاع آن 1428 متر است.
کوه مره: اين کوه در جنوب غرب شهر ري و در جنوب شهر حسن‌آباد و رودشور قرار گرفته است. و ارتفاع آن 1503 متر است. دامنه‌هاي شمالي کوه کور ابلاغ: کوه کورابلاغ يکي از کوه‌هاي ناحيه مرکزي ايران است که در محل تلاقي چهار شهرستان زرنديه، ساوه، ري و قم واقع است. قسمت عمده اين کوه و دو ارتفاع باند آن 1915 متر و 1940 متر در شمال استان قم واقع است. جنوب غرب شهرستان ري به دامنه‌هاي شمالي اين کوه ختم مي‌شود. و بخش شرقي کوه (گوي داغ) در شمال کوه کورابلاغ در شهرستان ري واقع است. در سفر به اين شهرستان مي‌توانيد از امكانات رفاهي و تفريحي اين شهر نيز بهره‌مند شويد و ساعت خوشي را در اماكن زيارتي و سياحتي آن سپري كنيد.
تهیه و تنظیم : جناب آقای علی انصافی
